Det internasjonale fonetiske alfabetet Innhaldsliste Pulmoniske konsonantar | Ikkje-pulmoniske konsonantar...
LingvistikkAlfabet
fonetiskfonarfonemtaleorganamennesketdet latinske alfabetetgresktonelag
- For staving av ord ved radiokommunikasjon, sjå bokstaveringsalfabet.
Det internasjonale fonetiske alfabetet (i daglegtale IPA-lydskrifta, frå det engelske namnet International Phonetic Alphabet) er eit fonetisk alfabet som lingvistar brukar til å representera dei språklydane (fonar eller fonem) som taleorgana til mennesket kan produsera. IPA er meint å vera ein standard for lydskrift i alle språk. Dei fleste teikna kjem frå det latinske alfabetet, medan andre er tekne frå gresk og nokre få teikn som ikkje finst i noko skriftspråk.
Innhaldsliste
1 Pulmoniske konsonantar
2 Ikkje-pulmoniske konsonantar
3 Vokalar
4 Diakritiske teikn
5 Suprasegmentale diakritikon
6 Sjå òg
7 Bakgrunnsstoff
Pulmoniske konsonantar |
Artikulasjonsstad → | Labial | Koronal | Dorsal | Radikal | (ingen) | ||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Artikulasjonsmåte ↓ | Bilabial | Labio–‐ dental | Dental | Alveolar | Post-‐ alveolar | Retro–‐ fleks | Palatal | Velar | Uvular | Faryn–‐ gal | Epi–‐ glottal | Glottal | |||||
Nasal | m | ɱ | n | ɳ | ɲ | ŋ | ɴ | | |||||||||
Plosiv | p b | * * | t d | ʈ ɖ | c ɟ | k ɡ | q ɢ | | ʡ | ʔ | | ||||||
Frikativ | ɸ β | f v | θ ð | s z | ʃ ʒ | ʂ ʐ | ç ʝ | x ɣ | χ | ʁ | ħ | ʕ | ʜ | ʢ | h ɦ | ||
Approksimant | β̞ | ʋ | ɹ | ɻ | j | ɰ | | | | ||||||||
Vibrant | ʙ | r | * | ʀ | * | | |||||||||||
Flikk eller flapp | * | † | ɾ | ɽ | | | | * | | ||||||||
Lateral Frikativ | ɬ ɮ | * | * | * | | | |||||||||||
Lateral Approksimant | l | ɭ | ʎ | ʟ | | ||||||||||||
Lateral flapp | | ɺ | * | | * | | |
- Stjerner (*) markerer lydar som ikkje har offisielle IPA-symbol. Sjå artiklane om lydane for ad hoc-symbol brukt i litteraturen.
- Kross (†) markerer symbol som ikkje har offisiell Unicode-støtte. Frå mai 2005 gjeld dette labiodental flapp, som blir symbolisert ved v med ein krok på høgre side:
- I rader der symbola står i par (obstruentar), er symbolet til høgre ein stemt konsonant (bortsett frå [ɦ]). I dei andre radene står det enkle symbolet for ein stemt konsonant.
- Sjølv om det er eit felles symbol for dei koronale artikulasjonsstadene for alle konsonantar bortsett frå frikativar, blir symbola sett på som spesifikt alveolare, post-alveolare, osb., når ein tek for seg eitt enkelt språk, avhengig av korleis ein uttalar lyden på dette språket.
- Mørke område viser til artikulasjonar som ein reknar som umoglege.
- Symbola [ʁ, ʕ, ʢ] representerer anten stemte frikativar eller approksimantar.
- Det er meir forma på tunga enn stillinga hennar som skill frikativane [ʃ ʒ], [ɕ ʑ] og [ʂ ʐ].
- Den labiodentale nasalen [ɱ] er ikkje kjend som fonem i noko språk.
Ikkje-pulmoniske konsonantar |
Vokalar |
Endre | Fremre | Nesten- fremre | Midtre | Nesten- bakre | Bakre | |
Trong |
| |||||
Nesten-trong | ||||||
Halvtrong | ||||||
Sentral | ||||||
Halvopen | ||||||
Nesten-open | ||||||
Open |
- Der symbola opptrer i par, er det til høgre ein runda vokal. Alle andre er urunda.
Diakritiske teikn |
ɹ̩ n̩ | Syllabisk | e̯ ʊ̯ | Ikkje-syllabisk |
tʰ dʰ | Aspirert | ||
n̥ d̥ | Ustemt | s̬ t̬ | Stemt |
b̤ a̤ | Luftfylt stemme | b̰ a̰ | Knirkerøyst |
t̪ d̪ | Dental | t̼ d̼ | Lingval-labial |
t̺ d̺ | Apikal | t̻ d̻ | Laminal |
u̟ t̟ | Meir fremre | i̠ t̠ | Meir bakre |
ɔ̹ x̹ | Mer rundet | ɔ̜ x̜ʷ | Mindre runda |
tʷ dʷ | Labialisert | tʲ dʲ | Palatalisert |
tˠ dˠ | Velarisert | tˁ dˁ | Faryngalisert |
ɫ z̴ | Velarisert eller faryngalisert |
Suprasegmentale diakritikon |
Suprasegmentale diakritika er teikn som blir nytta for å gje trykk, tonelag og lengde på vokalar og konsonantar.
Teikn | Tyding og bruk | Eksempel |
---|---|---|
ˈ | Viser staving som har hovudtrykk, og at tonelag 1 skal brukast. Skal plasserast til venstre for den aktuelle stavinga. | [ˈlʷoːʋən] - loven |
² | Viser staving som har hovudtrykk, og at tonelag 2 skal brukast. Skal plasserast til venstre for den aktuelle stavinga. | [²lʷoːʋən] - låven |
˜ | Viser cirkumfleks tonelag i einstavingsord. | [˜lʷɔːn] - trøndersk låne med apokope |
ˌ | Viser staving som har bitrykk. Påverkar ikkje tonelag. | |
ː | Viser lang vokal eller konsonant i hovudtrykkstaving. Blir plassert etter den aktuelle lyden. | [²leːtə] - lete |
ˑ | Viser halvlang vokal eller konsonant i bitrykkstaving. Blir plassert etter den aktuelle lyden. |
Sjå òg |
- Fonemisk transkripsjon
- Fonetisk transkripsjon
- NATOs fonetiske alfabet
Bakgrunnsstoff |
- Offisiell nettstad for IPA
Norske språklydar. Interaktivt IPA-kart.
Bra flash-basert høyrehjelpemiddel
Denne språkartikkelen er ei spire. Du kan hjelpe Nynorsk Wikipedia gjennom å utvide han.
|