Ttyjukl

15 Silisium ← Fosfor → Svovel N ↑ P ↓ As Heile tabellen
Generelle eigenskapar
Namn, kjemisk symbol, atomnummer	Fosfor, P, 15
Kjemisk serie	Ikkje-metall
Gruppe, periode, blokk	15, 3, p
Tettleik, hardleik	1823 kg/m3, (?) (ikkje SI)
Utsjånad	Kvit / raud / svart
Atomeigenskapar
Atommasse	30,973761 u (ikkje SI)
Atomradius (berekna)	100 (98) pm
Kovalent radius	106 pm
Ioneradius	44 pm (ladning: +3)
van der Waals radius	180 pm
Elektronkonfigurasjon	[Ne]3s23p3{displaystyle 3s^{2}3p^{3}}
Elektron per energinivå	2, 8, 5
Oksidasjonstrinn (oksid)	−5, −4, −3, +3, +4, +5 (svak syre)
Krystallstruktur	Monoklin
Fysiske eigenskapar
Tilstandsform	Fast stoff
Smeltepunkt	317,3 K (44,2°C)
Kokepunkt	550 K (277°C)
Molart volum	17,02 cm3/mol
Fordampingsvarme	12,129 kJ/mol
Smeltevarme	0,657 kJ/mol
Damptrykk	20,8 Pa ved 21 °C
Ljodfart	(?) m/s ved °C
Diverse eigenskapar
Elektronegativitet	2,19 (Paulings skala)
Spesifikk varmekapasitet	769 J/(kg·K)
Elektrisk konduktivitet	1000 MS/m
Termisk konduktivitet	0,235 W/(m·K)
Ioniseringspotensial	1 018 kJ/mol  1 909 kJ/mol  2 918 kJ/mol  4 963 kJ/mol  6 280 kJ/mol 21 275 kJ/mol 25 404 kJ/mol 29 861 kJ/mol 35 864 kJ/mol 40 966 kJ/mol 46 280 kJ/mol 54 080 kJ/mol 59 043 kJ/mol
Mest stabile isotopar
Iso- top Naturleg førekomst Halverings- tid (ikkje SI) NM NE MeV (ikkje SI) NP 31P 100% (stabil) 32P (kunstig) 14,28 døgn β− 1,709 32S 33P (kunstig) 25,3 døgn β− 0,249 33S
SI-einingar og STP er brukt unntatt der det er avmerkt

Fosfor er eit ikkje-metallisk grunnstoff med kjemisk symbol P og atomnummer 15. Det er plassert i gruppe 15 i p-blokka i periodesystemet.

Fosfor finst i minst fire allotrope former. Kvitt fosfor og raudt fosfor er dei to vanlegaste.

Biologisk rolle |

Den største delen av fosfor i menneskeroppen, rundt 86%, finst i bein og tenner i bindingar med kalsium. 8-9 % finn ein i musklane og resten i organa og blodet.

Fosfor er ein viktig komponent i DNA-molekylet, som lagrar arvestoff, og finst i ATP-molekyl, dei viktigaste energilagra i kroppen. Stoffet er òg del av mange av enzyma som styrer næringsomsetjinga. Det er ein del av fosforlipidane, som regulerer feittomsetjinga og feittbalansen i blodet. Gjennom fosforhaldige samband hjelper det til med å transportera hormon gjennom cellemembranen inn i cellene.

Mangel på fosfor i kroppen kan føra til problem med bukspyttkjertelen, mjukning av bein, tannverk, minka vekst, vekttap, lågare kapasitet i hjernen og nervene og generell trøytnad. Dersom ein derimot stadig får i seg for mykje fosfor kan blodet bli syrleg slik at kalsium blir løyst frå beina og skilt ut i urinen bunden til fosforet. Dette vil føra til mangel på kalsium og ein auke i feittmengda i blodet. Eit kosthald som er svært høgt på kjøtmat kan gje for mykje fosfor.

Kjelder for stoffet er kjøt, fisk, egg, korn, ris, mjølkeprodukt, ølgjær, lecitin, ertevekstar og tørka frukt.

Bruk |

Fosfor vert særleg brukt i gjødsel i form av konsentrert fosforsyre

Viktige sambindingar |

• Fosforsyre


• Fosfat

Sjå også |

• Fosforescens


• Grunnstoffliste


• Periodesystemet


• Isotoptabell

Bakgrunnsstoff |

• 
  Fosfor
  
  Denne kjemiartikkelen er ei spire. Du kan hjelpe Nynorsk Wikipedia gjennom å utvide han.